Trong khi các Sàn giao dịch Tập trung (CEX) có thanh khoản lớn và cho phép các trao đổi quy mô lớn diễn ra, chúng vẫn tồn tại nhiều rủi ro. Nguyên nhân bởi người dùng không cầm trong tay quyền giám hộ tài sản của mình. Lấy ví dụ, tháng 9 năm 2020, KuCoin chịu tổn thất 281 triệu USD sau một vụ hack hệ thống an ninh.
Ngày càng nhiều người nhận ra những rủi ro này và quay sang lựa chọn các Sàn giao dịch Phi tập trung (DEX). DEX hoạt động bằng cách sử dụng hợp đồng thông minh và giao dịch trên chuỗi nhằm giảm hoặc loại trừ nhu cầu có bên trung gian.
1. Các loại Sàn giao dịch Phi tập trung
Có 2 loại Sàn giao dịch Phi tập trung là:
- DEX dựa trên Order book
- DEX dựa trên Liquidity Pool
Một số sàn giao dịch Phi tập trung nổi tiếng có thể kể đến như Uniswap, Kyber Network, Curve Finance, dYdX và SushiSwap.
DEX dựa trên Order book như dYdX và Deversifi vận hành giống các sàn giao dịch Tập trung CEX, nơi người dùng có thể tạo các lệnh mua và bán tại mức giá limit họ muốn hoặc theo giá thị trường. Sự khác nhau giữa hai loại này là với CEX, tài sản của các nhà đầu tư sẽ nằm trong ví của sàn giao dịch, trong khi đó với DEX, tài sản này sẽ nằm tại ví của chính họ.
Mặt khác, các sàn giao dịch dựa trên Liquidity pool Phi tập trung như Uniswap hay Balancer cho phép người dùng trở thành các nhà tạo lập thị trường bằng cách cung cấp thanh khoản tới các pool tài sản. Người dùng ký gửi tài sản của họ và trở thành người cung cấp thanh khoản, nhận về một số phí nhỏ cho mỗi giao dịch chuyển đổi. Tuy nhiên, cơ chế hoạt động đằng sau loại sàn này, thường chủ yếu sử dụng cơ chế Automated Market Maker, có điểm yếu là người dùng có thể phải chịu Impermanent Loss (tổn thất vĩnh viễn) khi là người cung cấp thanh khoản.
2. Các giới hạn của DEX
DEX có một số giới hạn nhất định.
2.1. Thanh khoản thấp hơn
Đa số việc trao đổi tiền điện tử diễn ra tại các sàn giao dịch tập trung. Về mặt lịch sử, các giao dịch thiết lập trên CEX lớn hơn khi so sánh với DEX, và các trader do đó cũng nhận về mức giá tốt hơn khi giao dịch trên CEX,
Với thanh khoản thấp hơn, các trader trên DEX có thể chịu tỷ lệ trượt cao hơn và mức giá khớp tệ hơn so với trên sàn CEX. Mặc dù vậy, với sự phổ biến ngày càng tăng của các sàn DEX, thanh khoản trên nhiều cặp giao dịch phổ biến đã tăng tương đối trên các sàn DEX, và lượng người dùng tại một số thời điểm cạnh tranh ngang với CEX.
2.2. Tính năng hạn chế
Các sàn giao dịch tập trung sở hữu nhiều tính năng giao dịch tiên tiến như lệnh limit, lệnh stop-loss, trailing stop,… Trong đó, đa số tính năng không khả dụng trên DEX.
Một số sàn DEX hiện tại đã cung cấp tính năng limit order, cho phép trải nghiệm giao dịch tốt hơn. Và, một số lượng ngày càng tăng các Sàn giao dịch Phi tập trung khác đang trong quá trình nghiên cứu cách phát hành những công cụ trao đổi tiên tiến nhằm tăng tính cạnh tranh với các Sàn Tập trung.
2.3. Khả năng tương tác chuỗi khối
Đa số các Sàn giao dịch Phi tập trung ngày nay chỉ cho phép người dùng trao đổi token trong cùng hệ sinh thái chuỗi khối. Lấy ví dụ, các sàn giao dịch dựa trên Ethereum chỉ cho phép người dùng trao đổi Ethereum và token ERC-20, và không khả dụng để trao đổi token dựa trên các chuỗi khối khác như Polkadot hay Cosmos. Mặt khác, Sàn giao dịch Tập trung cho phép người dùng trao đổi Token trên các chuỗi khối đa dạng một cách dễ dàng.
2.4. Chi phí
Tài chính Phi tập trung hiện tại phổ biến hơn và do đó, gây ra hậu quả nghẽn mạng lưới Ethereum. Việc nghẽn Ethereum khiến cho phí gas tăng đáng kể. Và các giao dịch trên DEX có thể khá tốn kém, đặc biệt trong giờ cao điểm.
Đặt các hạn chế này sang một bên, có thể thấy nhu cầu cho các sàn giao dịch DEX ngày càng tăng. Các sàn giao dịch Phi tập trung hiện tại được đánh giá là đang ở giai đoạn sơ sinh, và còn nhiều tiềm năng phát triển trong tương lai.
Chúng tôi sẽ mổ xẻ các sàn giao dịch DEX bằng cách phân tích cơ chế hoạt động, các loại giao dịch có thể dùng và hướng dẫn từng bước cách sử dụng.
3. Uniswap
Uniswap là sàn giao dịch token phi tập trung dựa trên Ethereum mà cho phép chuyển đổi trực tiếp token.
Khi sử dụng sàn giao dịch tập trung, bạn sẽ phải ký gửi token vào sàn, thiết lập lệnh trên order book, rồi rút token đã chuyển đổi. Ngược lại, trên Uniswap, bạn có thể chuyển token một cách đơn giản và trực tiếp từ ví của mình mà không cần làm theo ba bước trên. Bạn chỉ cần gửi token từ ví của mình vào địa chỉ smart contract của Uniswap, và đổi lại bạn sẽ nhận token mong muốn trong ví. Không có order book và tỷ lệ hối đoái được xác định hoàn toản bởi thuật toán. Tất cả điều này đạt được thông qua liquidity pool và cơ chế Automated Market Maker.
3.1. Liquidity Pool
Liquidity Pool là token dự trữ trên hợp đồng thông minh của Uniswap và khả dụng cho người dùng để giao dịch. Ví dụ, sử dụng cặp giao dịch ETH – DAI với 100 ETH và 20,000 DAI trong thanh khoản dự trữ, một người dùng muốn mua ETH sử dụng DAI có thể trả 202.02 DAI cho hợp đồng thông minh Uniswap để lấy 1 ETH. Khi việc chuyển đổi hoàn tất, liquidity pool bây giờ có 99 ETH và 20,202.02 DAI.
Dự trữ của Liquidity pool cung cấp bởi những các nhà cung cấp thanh khoản, đổi lại họ sẽ nhận một khoản phí tương ứng từ 0.3% phí giao dịch của Uniswap. Phí này áp dụng cho mọi token chuyển đổi trên Uniswap.
Bất kỳ ai cũng có thể trở thành nhà cung cấp thanh khoản – điều kiện cần duy nhất là người đó phải cung cấp ETH và token giao dịch báo giá. Tính đến tháng 1 năm 2021, trên 2.3 triệu ETH đã khóa tại Uniswap. Lượng dự trữ nằm trong pool đóng vai trò to lớn trong việc xác định mức giá bởi cơ chế Automated Maket Maker.
3.2. Cơ chế Automated Market Maker
Giá tài sản trong pool được xác định bởi thuật toán của Automated Market Maker (AMM). AMM hoạt động nhờ vào việc duy trì Constant Product dựa trên lượng thanh khoản cả hai phía của pool.
Tiếp tục với ví dụ trên về liquidity pool của ETH – DAI, sử dụng 100 ETH và 20,000 DAI. Để tính Constant Product (tạm dịch tài sản không đổi), Uniswap sẽ nhân cả hai khối lượng trên với nhau
Thanh khoản ETH (x) x Thanh khoản DAI (y) = Constant Product (k)
Ví dụ: 100 x 20,000 = 2,000,000
Sở dụng AMM, tại bất kỳ thời điểm nào, giá trị Constant Product (k) luôn duy trì tại 2,000,000. Nếu một người mua ETH sử dụng DAI, ETH sẽ bị xóa khỏi bể thanh khoản trong khi DAI sẽ được thêm vào bể.
Giá của ETH sẽ được xác định một cách tiệm cận. Do đó, order càng lớn, số DAI phải trả thêm để mua 1 ETH so với mức giá ban đầu là 200 DAI/ ETH càng lớn. Điều này nhằm đảm bảo liquidity pool sẽ không bao giờ cạn.
3.3. Cách thêm token trên Uniswap
Không giống các sàn giao dịch tập trung, Uniswap không có đội ngũ nào đánh giá hay quyết định loại token nào được thêm vào danh sách. Thay vào đó, bất kỳ token ERC-20 nào cũng có thể được liệt kê vào Uniswap bởi bất kỳ ai và có thể dùng trao đổi miễn là tồn tại thanh khoản cho cặp đó. Người dùng chỉ cần tương tác với nền tảng để đăng ký loại token mới và một thị trường mới sẽ khởi động dành cho loại token này.
| ETH | Giá ETH | Tổng Tiền | Premium | TK DAI (x) | TK ETH (y) | Product (k) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 202.02 | 202.02 | 1.01% | 20,202.02 | 99 | 2,000,000 |
| 5 | 210.52 | 1,052.63 | 5.26% | 21,052.63 | 95 | 2,000,000 |
| 10 | 222.22 | 2,222.22 | 11.11% | 22,222.22 | 90 | 2,000,000 |
| 100 | Vô hạn | Vô hạn | Vô hạn | Vô hạn | 0 | 2,000,000 |
4. Hướng dẫn dùng sàn Uniswap
4.1. Trao đổi token
- Bước 1: Truy cập vào trang chủ https://app.uniswap.org/ . và chọn “swap token”. Để bắt đầu sử dụng Uniswap, bạn phải liên kết ví, việc liên kết này hoàn toàn miễn phí.
- Bước 2: Sau khi liên kết ví, chọn loại token muốn trao đổi.
- Bước 3: Với giao dịch token lần đầu, Uniswap yêu cầu bạn phải trả một khoản phí để mở khóa. Một khi giao dịch được xác nhận, bạn sẽ nhận được số token cần đổi.
4.2. Cung cấp thanh khoản
- Bước 4: Truy cập vào Pool và chọn “Add Liquidity”. Lưu ý, phải sở hữu token cặp có lượng tương đương để cung cấp thanh khoản. Sau khi chọn add liquidity, màn hình sẽ hiển thị số lượng pool token đại diện cho vị thế trong pool. Rồi, xác nhận trở thành người cung cấp thanh khoản và nhận phần trăm phí giao dịch tương ứng với cổ phần.
4.3. Rút thanh khoản
- Bước 5: Khi muốn ngừng cung cấp thanh khoản, quay trở lại pool để xem cặp token đang cung cấp và chọn “Remove Liquidity” – loại bỏ thanh khoản. Lưu ý, số lượng cặp token nhận về sẽ khác so với ban đầu. Do pool token đại diện cổ phần trong liquidity pool. Khi loại bỏ thanh khoản nghĩa là bạn sẽ xóa pool token để nhận về cặp token tương ứng trong pool tại thời điểm đó.
5. DEX Aggregator – Đơn vị tổng hợp thanh khoản
Trên thị trường ngày nay có rất nhiều sàn giao dịch DEX khác nhau, mỗi sàn sở hữu liquidity pool riêng. Các nhà đầu tư muốn trao đổi một lượng token lớn có thể phải gánh chịu trượt giá cao và phí chênh lệch nhiều. Số lượng trượt giá tùy thuộc vào khối lượng thanh khoản có sẵn trong mỗi sàn giao dịch. Một trong những biện pháp phổ biến để giảm thiểu trượt giá khi giao dịch là người dùng chia giao dịch lớn thành các giao dịch nhỏ và tuồn vào các sàn giao dịch DEX khác nhau.
Chia và phân luồng giao dịch lớn theo cách thủ công thì là cả quá trình cồng kềnh và tốn sức. Nhận ra điều này, DEX Aggregator xuất hiện nhằm giúp người dùng đơn giản hóa thủ tục và giúp tiết kiệm phí gas. DEX Aggregator chứa thanh khoản từ các sàn giao dịch DEX khác nhau trên thị trường để giúp người dùng thực hiện giao dịch lớn với mức giá tối ưu nhất. Với DEX Aggregator, người dùng có thể thực hiện thao tác phân nhỏ giao dịch của mình và đưa vào các sàn giao dịch thích hợp.
Các ứng dụng DEX Aggregator có thể kể đến như Paraswap, Matcha, và đặc biệt là 1inch – một trong số những ứng dụng thu hút nhiều người dùng nhất.
5.1. 1inch
1inch là đơn vị tổng hợp thanh khoản giúp người dùng tìm kiến giá giao dịch tốt nhất cho token. 1inch hiện tại sở hữu 40 nguồn thanh khoản. Thay vì trao đổi token trên một liquidity pool duy nhất, 1inch sẽ tổng hợp thanh khoản từ các pool nó liên kết và đề xuất một lộ trình trade hiệu quả nhất.
Bằng cách định tuyến một giao dịch duy nhất thông qua nhiều nhóm thanh khoản thay vì chỉ một nhóm, các trader thực hiện giao dịch lớn có thể đảm bảo họ nhận được mức giá tốt nhất bằng cách giảm thiểu trượt giá tối đa. Trader cũng nhận lợi trong phí gas phải trả bằng cách gộp nhiều giao dịch trên các DEX khác nhau thành một giao dịch duy nhất trên 1inch.
Để đạt được lộ trình giao dịch tối ưu nhất cho giá tốt nhất và chi phí thấp nhất, 1inch sử dụng thuật toán định tuyết độc quyền của họ là Pathfinder. Pathfinder sẽ tìm dữ liệu trên nhiều sàn DEX khác nhau như Uniswap, Balancer, và cả giao thức thanh khoản riêng của 1inch (trước đây gọi là Mooniswap) trước khi cung cấp lộ trình đề xuất cho người dùng.
Phí phải trả để dùng 1inch phụ thuộc vào phí được tính bởi sàn giao dịch DEX gốc. Ví dụ: Uniswap tính phí giao dịch 0.3%, phí này sẽ được chuyển đến các nhà cung cấp thanh khoản Uniswap.
1inch gần đây vừa ra mắt token quản trị của mình, với tên gọi 1INCH, vào ngày 25/12/2020. Người dùng sở hữu 1INCH có thể tham gia vào quản trị 1INCH và bỏ phiếu cho các quyết định ảnh hưởng đến tương lai của 1inch. Chẳng hạn như, chủ sở hữu 1INCH có thể bỏ phiếu cho chi phí hoán đổi của 1inch liquidity pool, phí thưởng quản trị, phí giới thiệu,...
5.2. Cuối cùng là hướng dẫn cách dùng 1inch
- Bước 1: Truy cập vào trang chủ https://1inch.exchange/ . Chọn “Connect Wallet”
- Bước 2: Đồng ý với Điều khoản và điều kiện. Chọn ví để liên kết
- Bước 3: Chọn cặp tài sản muốn trao đổi
- Bước 4: Nhập số lượng token muốn đổi. 1inch sẽ hiển thị số lượng token đổi được. Lưu ý rằng, bạn có thể chọn điều kiện để lấy số lượng token lớn nhất hoặc phải trả phí gas thấp nhấp. Sau khi thỏa mãn với mức giá, nhấn vào “SWAP Token”. Với các order giới hạn, bạn phải nhập thêm mức giá mong muốn và ngày hết hạn thực hiện giao dịch.
- Bước 5: Màn hình sẽ hiển thị tỷ lệ, token tối thiểu có thể nhận được và chi phí giao dịch. Chọn “Confirm Swap” để tiến hành giao dịch. Xác nhận giao dịch thông qua ví của bạn. Một khi giao dịch được xác nhận thành công cũng là lúc bạn hoàn thành!
