Thị trường tiền điện tử vừa qua đã chứng kiến một cú flash crash - hay còn gọi là một cuộc điều chỉnh 20-30% mà nhiều người đang mong đợi.
Bitcoin đã rơi từ mốc 52.000 USD về khoảng 42.800 USD trong tối ngày 07/09, Ethereum rớt từ 4000 USD về 3000 USD. Theo Coinmarketcap, chỉ trong 30 phút vốn hóa toàn thị trường bốc hơi 500 triệu đô. Có lẽ với nhiều người mới tham gia thị trường crypto, cũng như ít thấy flash crash sẽ rất bàng hoàng khi thấy cú giảm điểm này. Những gì xảy ra trên thị trường crypto sẽ phần nào được giải thích bởi những gì đã từng xảy ra trong quá khứ.
Bài viết này được chia sẻ từ Tác giả Phương Nguyễn - Việt Phái Sinh Team
Theo dõi Việt Phái Sinh Team: Facebook | Telegram
1. Flash crash là gì
Flash crash là cụm từ thường để diễn tả sự giảm giá đột ngột trên thị trường tài chính. Nguyên nhân dẫn đến những cú flash crash này thường là do lệnh bán hoặc rút với một volume của thị trường. (Cái này mình sẽ phân tích rõ hơn ở phần sau). Thông thường sau khi xảy ra flash crash, thị trường sẽ nhanh chóng hồi phục ngay sau đó.
Trịnh Xuân Mạnh
Flash crash 2010 - Một ví dụ điển hình
Quay ngược lịch sử, Thị trường chứng khoán cũng từng chứng kiến cú flash crash tương tự năm 2010, một sự kiện cũng được coi là Black Swan event (Thiên nga đen) vào thời điểm đó. Vào thời điểm, chỉ số Dow Jones (DJIA) mất hơn 1,000 điểm chỉ trong 10 phút. 1,000 tỷ đô vốn hóa thị trường cũng bốc hơi tại thời điểm đó mặc dù thị trường đã hồi phục 70% vào cuối ngày hôm đó.
Khi thị trường bắt đầu giảm điểm mạnh vào ngày 06/05/2010, nhiều người đã cho rằng đà giảm điểm này xuất phát từ lo ngại về khủng hoảng nợ công tại Hy Lạp sẽ dẫn tới hội ứng domino ở các nước châu u kéo theo khủng hoảng nợ ở Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Ireland. Một viễn cảnh một Lehman Brothers thứ 2 xuất hiện khi đó đã xuất hiện trong tiềm thức của một vài nhà đầu tư khi đó.
Một trong những nguyên nhân được chỉ ra là xuất phát từ hành động của Navinder Singh Sarao.
Sarao được cho là đã bắt đầu bóp méo các hợp đồng chứng khoán tương lai trên hệ thống giao dịch điện tử của sàn CME (Chicago Mercantile Exchange) bằng spoofing. Spoofing có thể hiểu nôm na hình thức thao túng thị trường bằng cách đặt các lệnh mua hoặc bán khối lượng lớn mà không thực sự có ý định mua bán tài sản đó.
Câu hỏi đặt ra: Vậy Sarao đã làm thế nào?
Ban đầu Sarao đã khôn khéo đặt một lượng lớn lệnh mua với khối lượng giao dịch khổng lồ và cực kỳ lớn trên order book. Khiến không chỉ những nhà đầu tư nhỏ lẻ mà cả những quỹ ETF đều có thể nhìn thấy lệnh mua này. Nhưng trên thực tế, Sarao không hề có ý định giữ lệnh mua này để khớp, mà chỉ đặt để kiểm tra xem lực mua cũng như thanh khoản thị trường lúc đó đến đâu.
Như một lẽ tất yếu, khi chúng ta nhìn thấy một lượng lớn buy order chúng ta sẽ nghĩ rằng đây là một tín hiệu tốt của một nhà tạo lập thị trường đang mua để hỗ trợ kéo thị trường lên. Sẽ có không ít những nhà đầu tư hay các quỹ ETF leveraged đặt theo lệnh mua tại thời điểm này.
Nhưng phải nhắc lại rằng, bản chất khi đó, thị trường vốn đã có một key point chính về khủng hoảng nợ công ở Hy Lạp, khiến triển vọng nền kinh tế vốn đã u ám, phe bear (những nhà tạo lập thị trường thật sự, phần sau mình đề cập rõ hơn) cũng rất sẵn sàng đón những lệnh buy đang tới này. Sau đó, Sarao sẽ tiếp tục đặt lệnh, nhưng thay vì buy order, ông sẽ đặt sell order (thứ ông chủ định làm từ đầu) và vẫn sẽ giữ lệnh sell cho đến cùng. Trước khi buy order được khớp, Sarao sẽ lập tức hủy nó!
Kết quả xảy ra sau đó là gì?
Những lệnh buy của những nhà đầu tư, những ETF leveraged này sẽ nhanh chóng bị khớp hết. Tại sao lại là ETF leveraged, vì vốn đẩy là thành phần tham gia thị trường tài chính sử dụng rất nhiều đòn bẩy. Một khi giá bị giảm quá nhanh và mạnh, vô hình chung những người sử dụng công cụ đòn bẩy sẽ rơi vào tình trạng bị thanh lý tài khoản. Họ sẽ rơi vào tình trạng bị force sell cổ phiếu mình đang nắm giữ, dẫn đến giá sẽ càng giảm nhanh và mạnh vô hình chung sẽ dẫn đến flash crash. (Hay thường đi kèm với squeeze).
Vậy thật sự đó có phải tất cả? Và Sarao có phải là thủ phạm duy nhất trên thị trường lúc này không?
Mình nghĩ là không. Sarao chỉ là một cá nhân thông minh hơn tất cả những retail trader tại thời điểm bấy giờ.
Sarao có nói khi bị bắt sau này:
“I've not done anything wrong apart from being good at my job”
Những nhà tạo lập thị trường, những quỹ và bank lớn (JPM, GS, MS, …) mới là người thật sự đứng sau cuộc chơi này. Spoofing hay Quote Stuffing cũng chỉ là một trong rất rất nhiều những kỹ thuật mà “ market maker” sử dụng. Sở dĩ, các nhà đầu tư cá nhân, hay thậm chí là các quỹ ETF leveraged có thể tin vào buy order của Sarao vì họ không thật sự thấy những sell order của “market maker’’ ở trên sàn.
Dark pool chính là nơi mình nghĩ các sell order được đặt, nhưng chúng đã bị hidden vì đây vốn chỉ là platform của những “market maker”.
Đây cũng là một phần lý do giải thích cho câu hỏi của nhiều người về việc “ Tại sao càng buy giá càng giảm, hay càng sell giá càng tăng” Thị trường vận động sẽ luôn có phe mua và phe bán, khi bạn càng mua mà giá không tăng, tức là lệnh mua của bạn đang bị hấp thụ hết và ngược lại. Và thông thường, những lệnh thật sự lớn thường sẽ không ẩn đi bằng cách này hay cách khác. Liệu những market maker có thật sự nhìn được có bao nhiêu lệnh buy và buy ở vùng giá nào? Mình không dám chắc, nhưng cũng sẽ có khả năng đó!
Đó là lý do tại sao, mình không khuyến khích các bạn tham gia vào các công cụ như future hay margin bởi chúng ta không thể thông minh hơn thị trường hay nói cách khác, chúng ta nắm nhiều phần rủi ro hơn là cơ hội khi tham gia những công cụ kể trên.
2. Quant trading, Quote stuffing
Để giải thích tại sao, Sarao và những “market maker” kia kịp hủy lệnh trước khi lệnh được đến bên khớp thì đó chỉ có thể là giao dịch thông qua thuật toán. Những công cụ này đòi hỏi phải chính xác đến từng milliseconds (ms). Nó cũng đặt ra đòi hỏi về tính bảo mật, vô hình chung dẫn đến một cuộc chạy đua vũ trang để nâng cấp các con bot, các thuật toán của mình.
Nói như vậy không có nghĩa là quant trading hay các “market maker” không có điểm yếu. Điều tiên quyết khi tham gia thị trường là luôn phải giữ được một cái đầu lạnh, cơ hội luôn tồn tại trên thị trường. Hãy trau dồi kiến thức cũng như khả năng kiểm soát tâm lý, ắt quả ngọt sẽ đến với bạn.
